مشهد

کلان‌شهري در شمال شرقي ايران و مرکز استان خراسان رضوي است. اين شهر در زمان افشاريان، پايتخت ايران بود. مشهد با ۳۵۱ کيلومتر مربع مساحت، دومين شهر پهناور ايران بعد از تهران است. براساس سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ اين شهر با ۳٬۰۰۱٬۱۸۴ تن جمعيت، دومين شهر پرجمعيت ايران پس از تهران است. اين شهر به واسطهٔ وجود حرم علي بن موسي الرضا، هشتمين امام مذهب شيعه، سالانه پذيراي بيش از ۲۷ ميليون زائر از داخل و دو ميليون زائر از خارج از کشور است.

شهر مشهد در حوزهٔ رودخانهٔ کشف‌رود و در دشت مشهد بين کوه‌هاي هزارمسجد و بينالود گسترده شده‌است. بيشينهٔ ارتفاع شهر مشهد ۱۱۵۰ متر و کمينهٔ آن ۹۵۰ متر است. شهر مشهد داراي آب و هواي متغير، اما معتدل و متمايل به سرد و خشک است و از تابستان‌هاي گرم و خشک و زمستان‌هاي سرد و مرطوب برخوردار است. بيشينهٔ درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالاي صفر و کمينهٔ آن در زمستان‌ها ۲۳ درجه زير صفر است.

مشهد داراي ۱۳ منطقهٔ شهرداري است و شهردار آن، توسط شوراي شهر ۱۵ نفره انتخاب مي‌شود. اين شهر داراي يک فرودگاه بين‌المللي، يک ايستگاه راه‌آهن و سه پايانه است که ارتباط آن با شهرهاي ديگر را ممکن مي‌سازد. حمل و نقل داخلي مشهد، توسط سامانهٔ تاکسي‌راني و اتوبوس‌راني و قطار شهري انجام مي‌شود. اقتصاد مشهد متکي به گردشگري مذهبي با تمرکز بر حرم امام رضا است. در کنار آن، وجود مراکز تجاري بزرگ و امکانات پزشکي قابل توجه، موجب رونق گردشگري تفريحي و گردشگري سلامت در اين شهر نيز شده‌است.

بيش از ۹۳٪ مردم مشهد فارسي‌زبان هستند. تراکم جمعيت در مشهد بيش از نه هزار تن در هر کيلومتر مربع است. اين شهر در سال ۱۳۸۸ رسماً به عنوان «پايتخت معنوي ايران» انتخاب شد. هم‌چنين مشهد به عنوان «پايتخت فرهنگ اسلامي» در سال ۲۰۱۷ برگزيده شده‌است.

موقعيت جغرافيايي

شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوي با ۳۵۱ کيلومتر مربع مساحت،در شمال‌شرق ايران و در طول جغرافيايي ۵۹ درجه و ۱۵ دقيقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقيقه و عرض جغرافيايي ۳۵ درجه و ۴۳ دقيقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقيقه و در حوضهٔ آبريز کشف‌رود، بين رشته‌کوه‌هاي بينالود و هزارمسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دريا حدود ۱۰۵۰ متر (حداکثر ۱۱۵۰ متر و حداقل ۹۵۰ متر) است.

دشت مشهد به‌صورت دره‌اي وسيع داراي ابعادي به‌طول بيش از ۱۰۰ کيلومتر و عرض متوسط حدود ۲۵ کيلومتر و وسعت حدود ۲۵۰۰ کيلومتر مربع است. دشت مشهد با مختصات طول جغرافيايي ´۲۱:°۵۸ تا ´۰۸:°۶۰ درجهٔ شرقي و عرض جغرافيايي ´۴۰:°۳۵ تا ´۰۳:°۳۶ درجهٔ شمالي در حوضهٔ آبريز رودخانهٔ کشف‌رود در خراسان رضوي قرار دارد. از ميان سازندهاي موجود در اين دشت، سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زيرزميني حائز اهميت است. اين سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکيل شده، به‌دليل وجود فضاهاي خالي کارستي، قادر است سفره‌هاي آب زيرزميني را به وجود آورد. ازجمله منابع آب سطحي اين دشت نيز مي‌توان به خود رودخانهٔ کشف‌رود اشاره کرد. اين رودخانه در گذشته داراي آب زيادي بوده؛ ولي درحال‌حاضر به‌علت پايين‌افتادن سطح آب زيرزميني و درنتيجه قطع‌شدن زهکش‌ها تنها در مواقع سيلابي شديد، مقداري آب از سرشاخه‌هاي آن وارد مي‌شوند.

اقليم

مشهد به‌دليل موقعيت جغرافيايي خاص که در منطقهٔ مرزي بين شمال و جنوب خراسان قرار دارد و نيز تداخل جبهه‌هاي مختلف آب‌وهوايي، داراي آب‌وهوا و خصوصيات ويژهٔ اقليمي است و قسمت اعظم دشت مشهد–نيشابور، جزء اقليم سرد و خشک و قسمتي از دشت مشهد–قوچان، نيمه‌خشک و سرد و بخش کوچکي از بلندترين ارتفاعات رشته‌کوه‌هاي بينالود و هزارمسجد جزء اقليم مرطوب سرد است و درمجموع شهر مشهد داراي آب‌وهواي متغير، اما معتدل و متمايل به سرد و خشک است و از تابستان‌هاي گرم و خشک و زمستان‌هاي سرد و مرطوب برخوردار است. وزش بادها در شهر مشهد بيشتر در جهت جنوب‌شرقي به شمال‌غربي است. بيشينهٔ درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالاي صفر و کمينهٔ آن در زمستان‌ها ۲۳ درجه زير صفر است.

ارتفاعات گناباد عکاس: مريم رضانژاد

ارتفاعات گناباد عکاس: مريم رضانژاد

جاذبه‌هاي مذهبي

در تاريخ ۸ آبان ۱۳۸۸ مصادف با سالروز تولد امام هشتم شيعيان، توسط محمود احمدي‌نژاد، رئيس جمهور وقت و نمايندگان مجلس شوراي اسلامي، مشهد رسماً به عنوان «پايتخت معنوي ايران» انتخاب شد. مهم‌ترين مکان مذهبي شهر مشهد که مهم‌ترين مکان مذهبي ايران نيز هست، حرم علي بن موسي‌الرضا است که سالانه پذيراي بيش از ۲۷ ميليون زائر داخلي و دو ميليون زائر خارجي است. موزه‌هاي آستان قدس رضوي نيز — که خود شامل چندين موزه است — در مجموعهٔ حرم قرار دارد.

آرامگاه علي بن موسي الرضا در مشهد که با نام حرم امام رضا و حرم رضوي شناخته مي‌شود، مجموعه‌اي دربرگيرندهٔ آرامگاه علي بن موسي الرضا و بناهايي ديگر است. اين مجموعه از نظر مساحت بزرگترين و از لحاظ جمعيت دومين مسجد در جهان است. اين مجموعه شامل مسجد گوهرشاد، يک موزه، دو کتابخانه، چهار مدرسه علوم ديني، يک گورستان، دانشگاه علوم اسلامي رضوي، يک سالن غذاخوري براي زائران، رواق‌هاي وسيع براي نمازگزاران و چندين ساختمان ديگر است. اين مجموعه يکي از مراکز گردشگري در ايران است. حرم به‌تنهايي محوطه‌اي به مساحت ۲۶۷٬۰۷۹ مترمربع را پوشش مي‌دهد و درصورتي‌که هفت صحن با مساحت ۳۳۱٬۵۷۸ به آن افزوده شود، مساحت نهايي مجموعه ۵۹۸٬۶۵۷ مترمربع مي‌شود. هر سال مراسم غبارروبي در اين مکان انجام مي‌شود.

حرم مطهر امام رضا (ع)

مسجد گوهرشاد

ديگر مسجدها، حسينيه‌ها و امامزاده‌ها ازجمله مکان‌هاي مذهبي هستند که داراي زيارت‌کنندگان فراواني هستند. مسجد جامع گوهرشاد واقع در محدودهٔ حرم رضوي، مسجد هفتاد و دوتن، مصلي طرق، مسجد و حسينيه کرامت، آرامگاه پير پالاندوز، آرامگاه شيخ نخودکي، گنبد خشتي، گنبد سبز و آرامگاه خواجه ربيع ازجمله مکان‌هاي مذهبي مشهد هستند. هم‌چنين امامزاده ناصر و ياسر در نزديکي طرقبه و آرامگاه امامزاده يحيي در جاده سرخس، آرامگاه خواجه اباصلت و آرامگاه خواجه مراد در جاده فريمان در نزديکي مشهد قرار دارند.

ارامگاه خواجه ربيع

گنبد سبز

امام زادگان ناصر و ياسر

جاذبه‌هاي تاريخي

از سناباد و توس قديم آثار تاريخي زيادي بر جاي نمانده‌است. هم‌اکنون شهر توس درحال بازسازي است. چهار طاقي بازه هور از قديمي‌ترين بناهاي موجود در محدودهٔ شهر است که زمان ساخت آن را سدهٔ سوم م تخمين مي‌زنند.

برخي از جاذبه‌هاي تاريخي مشهد عبارتند از: آرامگاه نادرشاه، آرامگاه خواجه ربيع، آرامگاه فردوسي، ايستگاه راه آهن، گنبد خشتي، گنبد هارونيه و مدرسه عباسقليخان.

ارامگاه نادرشاه افشار

گنبد هارونيه

جاذبه‌هاي طبيعي

کوهسنگي مشهد جاذبه‌هاي طبيعي که درنزديکي شهر مشهد قرار دارند، شامل ييلاقات شانديز، طرقبه، زشک، روستاي کنگ، نغندر، جاغرق، چاليدره، پارک جنگلي وکيل‌آباد، باغ‌وحش وکيل‌آباد، آبشار ارتکند، پارک جنگلي نه‌دره در دو کيلومتري جنوب مشهد، فريزي، سد ارداک، هفت حوض، چشمه گيلاس و چشمه گراب هستند.

پارک جنگلي طرق (انقلاب) در حاشيهٔ جنوب‌شرق مشهد، درنزديکي پليس راه، يکي از بزرگ‌ترين اماکن در اسکان و ارائه خدمات گردشگري به شهروندان و زائران است. اين پارک در سال ۱۳۴۰ احداث شده، و در سال ۱۳۷۹ بازپيرايي گرديده‌است. پارک جنگلي طرق داراي فضاهاي تفريحي، فرهنگي، ورزشي و تجاري با ۲۱۰ هکتار فضاي جنگلي و ۱۱۲هزار مترمربع فضاهاي عمراني است. اين پارک جنگلي داراي تيپ‌هاي درختي پهن‌برگ، مخلوط و سوزني‌برگ بوده و اقاقيا و زبان‌گنجشک بيشترين نوع در سطح اين محدوده است.

کوهسنگي مشهد

مراکز تجاري

از مراکز بزرگ تجاري اين شهر مي‌توان به زيست‌خاور، ياقوت مصلي، الماس شرق، وصال، پروما، تابان، کيان سنتر، بازار رضا، آفتاب، گوهرشاد، بازار مرکزي، شهر شب، مجتمع تک، مجتمع تابان، رويال سنتر، قسطنطنيه، ونک، شهدا، مجد و کوهسنگي اشاره کرد. به‌دليل وجود جاذبه‌هاي فراوان تاريخي-مذهبي و فرهنگي در مشهد، در حال حاضر نيمي از هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌هاي ايران در شهر مشهد قرار دارند.

نمايشگاه بين‌المللي مشهد امروزه به‌عنوان بزرگ‌ترين و فعال‌ترين نمايشگاه بين‌المللي تجاري در ايران بعد از نمايشگاه بين‌المللي تجاري تهران فعاليت مي‌کند. مشهد به‌علت هم‌جواري با کشورهاي آسياي ميانه و موقعيت صنعتي، سالانه ميزبان ده‌ها نمايشگاه بين‌المللي است. درحال‌حاضر (سال ۱۳۹۴) مديريت سايت رسمي نمايشگاه‌هاي ايران به‌عهدهٔ نمايشگاه مشهد است.

مرکز تجاري پروما

دانشگاه‌ها

اين شهر با دارا بودن مراکز دانشگاهي و آموزش عالي متعدد، به‌ويژه دانشگاه فردوسي مشهد با بيش از ۲۳هزار دانشجوي داخلي و خارجي و دانشگاه بين‌المللي امام رضا، دانشگاه علوم اسلامي رضوي و نيز دانشگاه علوم پزشکي مشهد، دانشگاه آزاد اسلامي مشهد و واحد بين‌الملل دانشگاه فردوسي مشهد، عملاً به قطب دوم دانشگاهي کشور پس از تهران مبدل شده‌است. علاوه‌بر آن شهرداري مشهد در سال ۱۳۸۷ توسط سازمان بين‌المللي کلان‌شهرهاي جهان به‌عنوان دومين مقر آموزشي اين سازمان پس از مونترال در کانادا انتخاب شد.

دانشگاه فردوسي مشهد

هتل‌ها و مراکز اقامتي

در مشهد به جز کمپ‌ها، نزديک به ۳۰۰ واحد اقامتي مجاز شامل هتل‌هاي يک تا پنج ستاره، هتل‌آپارتمان‌ها و مهمان‌پذيرها فعاليت دارند که از مهم‌ترين آنها مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:

هتل‌هاي پنج‌ستاره: مجلل درويشي، پارس مشهد، پرديسان، هما۱، هما۲، بين‌المللي قصر، بين‌المللي قصر طلايي، مدينةالرضا، کوثر ناب

هتل‌هاي چهارستاره: اترک، جواد، سي‌نور، قصر الماس، فردوس، ايران مشهد، کيانا، هليا مشهد، توس، هاترا، زمرد، ميثاق، مينو، عماد، بزرگ فردوسي

هتل درويش مشهد

هتل پارس مشهد

اين در حالي است که در سال ۱۳۱۳ در شهر مشهد، تنها دو مهمان‌خانه (هتل) و ۳۳ مسافرخانهٔ مهم و يک مرکز پانسيون (با دو نمره) و هفت کافه و رستوران وجود داشت. يکي از اين دو هتل، «مهمانخانهٔ شرق» در خيابان پهلوي معروف به ارگ (امام خميني کنوني) بود که دو اتاق بزرگ و سه نمرهٔ (اتاق) کوچک با هفت نفر کارگر داشت و کرايهٔ آن براي هر نفر شبي بين چهار تا ۱۰ ريال بود.

اولين و مهم‌ترين هتل مشهد «هتل پارس» بود که در خيابان ارگ، روبه‌روي باغ ملي با ۱۰ نفر کارگر و ۱۶ اتاق با اثاثيهٔ مدرن و کرايهٔ ۱۲ تا ۳۰ ريال براي هر نفر به پذيرايي از مسافران و زائران مي‌پرداخت. بناي هتل پارس در سال ۱۳۱۶ به‌وسيلهٔ يک معمار روس و به سبک روسي ساخته شده‌است. نخستين مالک اين بنا يک فرد يهودي به‌نام «امين‌اف» بوده‌است که چند سال بعد از ساخت، بنا را به مجاور توسي — پدر رياست کنوني هتل — فروخت. در سال ۱۳۲۰ با آمدن روس‌ها به ايران، ساختمان هتل به ستاد فرماندهي روس‌ها تبديل شد. در سال ۱۳۵۵، اين هتل به‌عنوان محل برگزاري و پذيرايي از ميهمانان «دومين جشنواره توس» انتخاب شد. ساختمان هتل پس از انقلاب از سوي بنياد مستضعفان ضبط شد. ساختمان هتل پارس داراي مالکيت شخصي است و تاکنون اقدام خاصي براي ثبت، حفاظت و مرمت اصولي و هم‌چنين تحصيل حريم بنا انجام نشده‌است.

مشهد با دارابودن ۵۵٪ تخت‌هاي گردشگري و اقامتي کشور، بيشترين تعداد مراکز اقامتي را به خود اختصاص داده‌است؛ و به همين دليل قطب مهم گردشگري کشور محسوب مي‌شود. بااين‌حال عدم پاسخگويي اين تعداد مرکز گردشگري به نياز مسافران، سبب رشد مراکز غيرمجاز اقامتي شده‌است. همين مسئله باعث بروز حوادث زيادي در اين زمينه شده‌است. حدود ۳هزار تا ۵هزار واحد اقامتي غيرمجاز در سطح شهر مشهد وجود دارد.

يکي از معضلات جديد شهر مشهد کاهش ميزان ماندگاري مسافر است که معمولاً مسافران پس از زيارت و خريد در بازار، مسافرت خود را اتمام‌يافته مي‌دانند. درحال‌حاضر ميزان ماندگاري در شهر مشهد به دو روز رسيده‌است.

سوغات مشهد

مشهد، مرکز استاني است که تنوع زيادي از محصولات، کالاها و صنايع در آن ميتوان ديد و همه آنها در مراکز خريد شهر، عرضه مي شوند. معمولا زائران پس از انجام زيارت، به دنبال خريد براي دوستان و اقوام خود هستند. خوشبختانه آنچه در ويترين مغازه ها به چشم ميخورد تنوع زيادي دارد و ميتوان براي هر سني و سليقه اي خريد کرد. بهترين سوغاتي هاي مشهد، زعفران، زرشک، خشکبار، جيلي بيلي، فيروزه، مهر و تسبيح، جانماز، عطريات، نقل و نبات هستند. در ادامه توضيح مختصري بيان کرديم، که انتخاب و خريد راحتي داشته باشيد.

زعفران گناباد عکاس : مريم رضانژاد

زعفران گناباد عکاس مريم رضانژاد

فيروزه نيشابور

نبات زعفراني مشهد